Artikel: Goed burgerschapsonderwijs begint bij de visie
Auteurs: Rosa van Duren & Anna Arents
Hoe staat het met het burgerschapsonderwijs op jullie school? Je zult vast wel hebben gemerkt dat het hier de laatste jaren veel over gaat. De burgerschapsopdracht roept echter bij veel scholen allerlei vragen op. Want wat houdt burgerschap precies in? Wat is jullie eigen visie op burgerschap? En hoe organiseer je dit binnen jouw school? Wanneer voldoet het?
De burgerschapsopdracht
De wettelijke burgerschapsopdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap benadrukt dat bevordering van burgerschap en sociale cohesie een taak is van alle scholen binnen het funderend onderwijs. Bij burgerschapsonderwijs gaat het erom dat leerlingen kennis opdoen over en respect hebben voor onze democratische rechtsstaat en vaardigheden ontwikkelen om daarin hun eigen opvattingen en houdingen te kunnen bepalen en uiten. Daarnaast houdt het in dat leerlingen leren omgaan met diversiteit.
De overheid heeft voor het burgerschapsonderwijs een aantal wettelijke minimumeisen vastgesteld, maar geeft scholen ook de vrijheid om zelf de invulling en uitvoering daarvan te bepalen. Zolang het burgerschapsonderwijs maar doelgericht en in samenhang wordt vormgegeven. Een belangrijke, maar ingewikkelde opdracht. Hoe geef je dit vorm en hoe zorg je voor een doorgaande lijn en waar kun je beginnen?
Een gedragen visie op burgerschap
Een gedragen visie op burgerschap is een voorwaarde voor goed burgerschapsonderwijs. Dat houdt in dat je allereerst moet weten wat burgerschap inhoudt en wat het voor jullie schoolpopulatie betekent. Vragen die je daarbij kunt stellen zijn: hoe gaan we met elkaar om, welke waarden en normen willen we onze leerlingen meegeven, en hoe worden onze leerlingen actieve burgers? Leidend daarbij is de context van jullie school: de leerlingen, de omgeving en de algemene visie op het onderwijs. Hierdoor is de visie van de ene school niet zomaar over te nemen door een andere school. Door met het gehele team na te denken over zulke vragen, zorg je ervoor dat alle neuzen dezelfde kant op staan. Bovendien dient de visie dan als kapstok voor toekomstige keuzes binnen jullie burgerschapsonderwijs.
Op veel scholen ontbreekt nu nog een visie op burgerschap die door het gehele team wordt gedragen (Slijkhuis et al., 2023). Dit leidt ertoe dat het burgerschapsonderwijs leerkrachtafhankelijk wordt. Leerkrachten bedenken en onderwijzen dan ieder hun eigen burgerschapsdoelen en -activiteiten, waardoor samenhang in het leeraanbod en een doorgaande leerlijn ontbreekt (Van der Laan & Lodeweges, 2021). Dit maakt het bovendien ingewikkeld om de burgerschapscompetenties van alle leerlingen op school in kaart te brengen. Dat heeft een negatieve invloed op de effectiviteit van het burgerschapsonderwijs. Leerlingen op scholen die aandacht hebben besteed aan visieontwikkeling, waardoor er sprake is van een doorgaande leerlijn, hebben betere burgerschapscompetenties (Dijkstra et al., 2018; Slijkhuis et al., 2023).
Wanneer je dus bezig bent met burgerschapsonderwijs op jullie school, vergeet dan deze eerste en belangrijkste stap niet! Een uitgedachte, uitgewerkte en door het hele team gedragen burgerschapsvisie is namelijk bevorderlijk voor de kwaliteit en effectiviteit van je burgerschapsonderwijs en daarmee voor de leerresultaten van de leerlingen (Dijkstra et al., 2018; Slijkhuis et al., 2023). Als deze eerste stap is gezet, zul je merken dat de volgende stappen binnen het vormgeven van je burgerschapsonderwijs ook makkelijker gaan!
Heb je hulp nodig bij het vormgeven van (een visie op) jullie burgerschapsonderwijs?
Neem contact op met onze onderwijsadviseurs: Anna Arents (aarents@hetabc.nl) & Rosa van Duren (rvanduren@hetabc.nl).
Referenties
Dijkstra, A. B., Kuiper, E., & Nieuwelink, H. (2016). Schoolkenmerken voor bevordering van burgerschapscompetenties van leerlingen in het basisonderwijs. Universiteit van Amsterdam/Kohnstamm Instituut/Hogeschool van Amsterdam.
Slijkhuis, E., Van der Veen, I., De Boer, H., & Dijkstra, A. B. (2023). Burgerschap in het basisonderwijs: Kenmerken van scholen en competenties van leerlingen. Pedagogische Studiën, 100(3), 261-286. https://doi.org/10.59302/ps.v100i3.17632
Van der Laan, A., & Lodeweges, J. (2021). Burgerschap: Ontwikkelingen en uitdagingen in het curriculum po en onderbouw vo. SLO. https://www.slo.nl/publish/pages/17088/burgerschap-ontwikkelingen-uitdagingen-curriculum-po-onderbouw-vo.pdf